Jak podchodzić do refaktoryzacji kodu: strategia, praktyka, mindset

11 listopada 2025

#programowanie #refaktoryzacja #technologia

Refaktoryzacja jako proces, nie wydarzenie

„Każdy kod, który nie jest w trakcie refaktoryzacji, traci na jakości” – pisał Martin Fowler w klasycznym Refactoring: Improving the Design of Existing Code. W praktyce oznacza to systematyczne podejście do utrzymania. Refaktoryzacja nie jest efektem „wolnego sprintu”, lecz stałym procesem, który obniża koszt zmian i zmniejsza ryzyko awarii.

Badania empiryczne (Bavota i in., IEEE TSE 2015) pokazują, że długotrwałe odkładanie refaktoryzacji prowadzi do wzrostu błędów, kosztów utrzymania i rotacji w zespołach. Z kolei praca L. O’Reilly (ICSE 2023) potwierdza, że zespoły, które refaktorują iteracyjnie, dostarczają funkcje szybciej i utrzymują niższy wskaźnik defektów.

Diagnoza: kiedy refaktoryzować?

Zanim zmodyfikujemy choćby jedną linię kodu, warto odpowiedzieć na trzy pytania:

Co boli najbardziej?
• zalegający dług technologiczny,
• obszary „spaghetti code”,
• klastry błędów/awarii z ostatnich incydentów.

Jakie sygnały wysyła system?
• podstawowe liczby: jak skomplikowany jest kod, ile trwa build, jak szybko wracamy po awarii,
• feedback z code review,
• rosnąca liczba „półśrodków” i feature toggli w kodzie.

Jaką wartość biznesową odblokujemy?
• możliwość szybszego wdrażania funkcji,
• obniżenie kosztów wsparcia,
• zwiększenie bezpieczeństwa (compliance, odporność).

Plan działania: cele, zakres, priorytety

Kent Beck zwraca uwagę, że refaktoryzacja powinna być „intencjonalna”: każdy krok musi mieć cel. Pomaga prosty szablon planu:

Cel biznesowy – np. „Przyspieszyć dostarczanie raportów o 30%”, „Zmniejszyć liczbę incydentów w module rozliczeń”.
Zakres techniczny – moduły, które reorganizujemy; zależności, które eliminujemy.
Oczekiwany rezultat – wybrane metryki (np. pokrycie testami, złożoność), daty kontrolne, osoby odpowiedzialne.
Kryterium „stop” – moment, kiedy zmiana wnosi coraz mniej wartości i należy przejść do kolejnego obszaru.

Bezpieczeństwo zmian: testy i charakterystyka zachowania

Michael Feathers’ Working Effectively with Legacy Code przypomina, że refaktoryzacja bez testów to hazard. Zanim dotkniemy kodu, powinniśmy:

dopisać testy jednostkowe i integracyjne, jeśli ich brakuje,
wykorzystać adaptory (characterization tests), by utrwalić aktualne zachowanie,
wprowadzić monitoring i logowanie, żeby obserwować skutki zmian w środowiskach QA/produkcji,
zautomatyzować pipeline’y CI/CD – czas „feedback loop” powinien być liczony w minutach.

Jeżeli testy są nierealne (np. ze względu na brak izolowalności), rozważmy refaktoryzację przez ekstrakcję (Extract Class, Extract Module) oraz otaczanie legacy mechanizmami fasadowymi.

Refaktoryzacja krok po kroku

Zacznij od zrozumienia problemu:
- sprawdź, które pliki sprawiają najwięcej kłopotów (raporty jakości, własne statystyki),
- zapytaj DevOps i support, gdzie spędzają najwięcej czasu na gaszeniu pożarów,
- prześledź drogę użytkownika i zobacz, które ekrany psują się najczęściej.
Działaj małymi porcjami:
- wprowadzaj drobne kroki (wyciągnięcie klasy, uproszczenie metody),
- po każdym ruchu upewnij się, że build wciąż przechodzi,
- rób krótkie commity i zostawiaj kod odrobinę czytelniejszy niż był.
Włącz zespół:
- wysyłaj PR-y z jasnym opisem,
- podczas review sprawdzaj, czy zrobiliśmy to, co zaplanowaliśmy i czy metryki idą w dobrą stronę,
- pokaż efekt interesariuszom, żeby wiedzieli, jakie blokady zniknęły.

Jak mierzyć efekty?

Patrz na kilka grup liczb naraz:

Kod – jak skomplikowane są pliki, ile błędów wyłapuje statyczna analiza, czy rośnie pokrycie testami.
Dostarczanie – ile trwa wdrożenie, jak szybko podnosimy system po awarii, ile razy cofamy release.
Biznes – jak szybko pojawiają się nowe funkcje, ile czasu zabiera wsparcie klienta, jaki jest koszt utrzymania modułu.

Refaktoryzacja jako zmiana kultury

Utrzymanie jakości kodu to kwestia nawyków:

wprowadzaj „debt budget” w sprintach – 10–20% czasu tylko na refaktoryzację,
uwzględniaj dług techniczny na roadmapach, traktując go jak element produktu,
buduj świadomość biznesową: pokaż, ile kosztuje brak refaktoryzacji (np. utracone godziny wsparcia),
dziel się wzorcami i anti-patternami w formie guildów, warsztatów, pair programmingu,
utrzymuj dokumentację ADR (Architecture Decision Records), aby decyzje były transparentne.

Chcesz zobaczyć, jak AI zmienia narzędzia developerskie? Sprawdź również: Nowa era przeglądarek: AI wchodzi do gry.

Potrzebujesz wsparcia?

Jeśli chcesz ocenić, od czego zacząć refaktoryzację albo potrzebujesz świeżego spojrzenia na architekturę legacy, pomagam w:

audytach systemów i przeglądzie długu technologicznego,
doradztwie przy planowaniu refaktoryzacji i wdrażaniu bezpiecznych zmian.

Daj znać, gdy będziesz gotowy wynieść swój kod na kolejny poziom.